Borgerweertpolder en Vlaams Hoofd voorlopers van Linkeroever

Het vroeger Sint-Anneke met de grazende schapen. In Borgerweert hadden tal van Zwijndrechtse landbouwers ook vee lopen.

Sint-Anneke had met ’t Vlaams Hoofd voor Zwijndrecht veel betekend als een idyllisch gehucht maar waar ook heel wat moeilijkheden waren. ’t Vlaams Hoofd kende een boeiende geschiedenis. In 1885 telde het 500 inwoners maar dat aantal groeide steeds aan zodat er in 1910 al 2.500 mensen woonden. Dat was ook wel een gevolg van de woningnood in de stad zelf. Ze kwamen naar de overkant!

Antwerpenkenner Frans Lauwers omschreef de plaats Vlaams Hoofd en Sint-Anneke: "De benaming Sint-Anna is afkomstig van de patroonheilige van de 12 de eeuwse Sint-Annakapel die toen als bedevaartplaats fungeerde. Als parochiekerk was dit kleine bedehuis middenin het Zwijndrechtse gehucht Vlaams Hoofd tot ca 1905 in gebruik tot ze door een grotere kerk werd vervangen. Deze kapel stond ongeveer op de plaats waar zich nu het gebouw van de Sint-Annatunnel bevindt. Aanvankelijk was het Oost Vlaamse gehucht een militair bolwerk tegenover het Brabantse Antwerpen. Hierdoor oogstte het Vlaams Hoofd een eeuwenlange traditie van forten en kazernes met militairen die er naar vertier zochten. Ook als overzetplaats was Sint-Anna zeer belangrijk. Rondom deze bedrijvigheden ontstonden uiteraard horecazaken. In 1908 bestond de oude dorpskern uit een tachtigtal panden. Hiervan fungeerde ongeveer de helft als café of restaurant met soms hotel."

Sint-Anneke had heel wat cafés en eethuizen. Het uitgangsleven was er ooit intens.

Maar er was meer dat ’t Vlaams Hoofd - Sint-Anneke zo populair maakte: het was eind van de 19de eeuw al een leuk uitgangsoord geworden met veel cafés en eethuizen.
Duiken we eens even de geschiedenis in. Het ‘geval’ Borgerweertpolder was lang uitgesmeerd in het eerste kwart van de 20ste eeuw. Tussen 1907 en 1910 werd al een onderzoek ingesteld om net gebied aan te sluiten bij Antwerpen.

In 1913 had de gemeenteraad van Antwerpen de bedoelingen nog eens duidelijk gemaakt: de gronden van de linkeroever moeten tot nut gemaakt worden van de ontwikkeling van de haven. Het uitbaten van scheepvaartinstellingen moet onbetwistbaar toevertrouwd worden aan het gemeentebestuur van Antwerpen. De regering had trouwens het onbetwistbaar recht der stad erkend.

En wat zei men in Zwijndrecht dat eigenaar was van Borgerweertpolder Sint-Anneke - Vlaams Hoofd? In 1914 zei de Zwijndrechtse gemeenteraad dat de bijna 800 ha van Borgerweert onmiddellijk moest worden ingelijfd bij Antwerpen. Het was daar al grotendeels onteigend  en zorgde maar voor weinig inkomsten voor de Zwijndrechtse gemeentekas. Het Vlaams Hoofd, ver afgelegen, gaf de gemeente ook kopzorgen zodat men graag een grondruil wilde doorvoeren.

Maar de Gouverneur van Oost-Vlaanderen, Baron de Kerckhove d’Exaerde stond niet zo te springen. In 1913 was hij voorzitter geworden van een commissie die ijverde  voor het behoud  van linkeroever bij Oost-Vlaanderen en, wat belangrijk was, men wilde er een eigen haven uitbouwen tegenover deze van Antwerpen. Dat was wat!
Ook de hogere overheid was toen niet te vinden om op de Antwerpse eisen in te gaan. En dat was zeker op politiek vlak te zoeken want de katholieke regering van 1913, zag niet zo graag de Antwerpse macht nog toenemen vanuit de  liberaal - socialistische coalitie. Het begin van de Eerste Wereldoorlog in 1914, stopte alles in de ijskast.

Die ijskast ging in 1919 weer open en Antwerpen haalde er weer de vraag uit om de Borgerweertpolder  op Sint-Anneke in te lijven. Na die vreselijke oorlogstijd bekeek de overheid het anders want er heerste een sfeer van herstel en van heropbouw. Ook de provincie Oost-Vlaanderen wilde luisteren naar de Antwerpse verzoeken en in 1920 maakte de gouverneur  een rapport op dat als basis moest dienen voor de grondafstand op Sint-Anneke.
Bij die voorwaarden van Oost-Vlaanderen hoorde uiteraard de aanleg van een tunnel maar ook van een kanaal dat van Burcht naar Terneuzen zou lopen.

In 1921 reageerde de gemeenteraad van Zwijndrecht anders en vroeg zich af of het de bedoeling was door de aanhechting om de bewoners van ’t Vlaams Hoofd te versmachten onder de belastingen

Het wetsvoorstel werd goedgekeurd en op 19 maart 1923 werd de wet uitgevaardigd waarbij dus Borgerweertpolder, het Zwijndrechtse stuk polder rechtover Antwerpen-centrum naar de stad Antwerpen ging.
Toen dat 85 jaar geleden gebeurde, was dat voor Zwijndrechtse landbouwfamilies ook een verandering. Ze bezaten grote delen in Borgerweertpolder die vooral voor veeteelt werden gebruikt.

Aan het Vlaams Hoofd stonden prachtige restaurants zoals het Belvédère uit 1885. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het in puin gelegd.

Zwijndrecht had in 1923 nog meer wijken die ver van het centrum lagen zoals  de Poenjaard en de Vendoorn, die nu tot Melsele behoren. Door de grenswijziging 1923 kwamen de forten van Kallo, Zwijndrecht en Kruibeke binnen de provincie Antwerpen te liggen. Er werd dan ook wel eens de vraag gesteld of het soms geen militaire overwegingen waren die hebben aangezet om een nieuwe provinciegrens te trekken!
Burcht was kleiner met ongeveer 440 ha maar telde wel bijna 5.000 inwoners. Langs de Schelde waren er de fabrieken waarin veel Burchtenaren werkten en ze woonden ook rond die industrie.
Het betalen van Zwijndrecht voor de afgestane grond bleef steken. Eind 1927 weigerde Antwerpen nog steeds te betalen en Zwijndrecht dreigde er mee een college van drie commissarissen over de zaak te laten oordelen, wat volgens de wet kon.

Een leuk hoekje op het vroegere Sint-Anneke.

In Burcht ging de gemeenteraad niet akkoord met de 50.000 frank  omdat ze hoopten op 175.000 frank voor die 64 ha. Een commissie verplichtte Antwerpen er toe om aan Burcht een vergoeding van 105.000 frank te betalen. Dat geld moest gebruikt worden om Kruibeke te betalen voor de verkregen grond voor 65.000 frank en aan Melsele 7.500 frank
Sint-Anneke was nu bij Antwerpen en de stadsdiensten moesten er worden geïnstalleerd. Vooral de politie kwam al onmiddellijk in dienst op 'Nieuw Antwerpen'. (Rolf Duchamps)