Maandag is weer ‘Verloren maandag’

REGIO. Maandag is het weer de eerste maandag na de eerste zondag na Driekoningen en dat is Verloren Maandag. Het eten van worstenbroden is vooral een traditie in het Antwerpse maar veel wind moest er echter niet zijn om ook het Waasland te laten meeproeven van het broodje met de lekkere worst geserveerd bij een frisse pint biet en als het even kon, een bolleke Koninck. Aan Verloren Maandag zit natuurlijk een stukje geschiedenis vast. In andere streken noemen ze hem Verkoren Maandag, Koppelmaandag, Verzworen Maandag en zelfs Zotte Maandag. De oudste vermelding van deze dag zou uit 1231 komen als “Verzworen Maandag”. Omdat op die dag de ambtenaren hun eed aflegden met "Ik zweer..."

Onze leraar op school wist ook nog dat ook na Kerstmis en Pasen een verzworen maandag was. Maar houden wij het toch maar bij Verloren Maandag na Driekoningen. De leraar op school vertelde daarover en we keken zijn tekst in: "Eeuwen geleden werd op deze maandag in het openbaar lezing gegeven van de rechten en de plichten van de arbeiders. Ze moesten dan komen luisteren. De arbeiders behoorden tot de gilden zoals de gilde van de bakkers, de gilde van de beenhouwers… Wanneer de patroon, dat was het hoofd der gilden, gedaan had met voorlezen trakteerde hij met een borrel. Eens per jaar kwamen ze dus eens samen om alles  te bespreken en een nieuw bestuur te kiezen en de dekens of hoofdmannen legden hun eed af. Gewone gezellen werden op deze dag ‘meester’. En nieuwkomers in de gilde legden een proefstuk voor."

Het is te begrijpen dat dit alles wel een tijdje duurde en dat het echt niet meer de moeite was om weer aan het werk te gaan. De arbeiders zegden "’t Is een verloren maandag" en ze trokken met velen naar de cafés en drinken er frisse pinten schuimend bier. Het was dus een prettige dag die verloren maandag.

Maar drinken alleen, kon op de duur niet meer, er moest ook wat gegeten worden. In Antwerpen ontstond zo een grote traditie. Men bakte op die dag worstenbrood. "Hoe dat precies ontstaan is, kan moeilijk juist gezegd worden", zei de schoolmeester, "Maar een feit is dat de beenhouwers samen met de bakkers een brood met worst uitvonden. Het was voedzaam en warm. En bovendien vroeg een worstenbrood ook naar een frisse pint bier om door te spoelen."

De herbergiers dezen op Verloren Maandag goede zaken. Om hun klanten zo lang mogelijk te houden serveerden ze die broodjes. Een worstenbrood is eigenlijk iets dubbel: gebakken brood met gebraden vlees. Natuurlijk dat de cafébazen ook wel uitkeken om die broodjes zo weinig mogelijk te moeten betalen. Daarom dat er goedkope, vette vleessoorten werden gebruikt. Varkensworsten.

Maar er zat heel veel vet in en om dat toch wat op te laten slorpen draaiden ze de worsten in deeg. Naar het schijnt was er nog een tijd dat ze dat brood dan nog té vettig vonden en dan aten ze alleen het vlees op en het brood gaven ze aan de honden. Die vonden dat wel lekker.Dat om maar te zeggen dat het worstenbrood zoals wij dat nu kennen wel anders is dan dat in de jaren 1700. Pas na 1880 kon het worstenbrood vergeleken worden met nu.

het moderne worstenbrood

Veel worstenbroodbakkers waren er in die tijd zeker niet. Het was eigenlijk maar na de oorlog 1940 – 1945  dat Antwerpen overspoeld werd met worstenbrood. Het kwam dan ook gauw in het Waasland tot in Beveren en dan zo verder naar Sint-Niklaas. Dat kwam wel omdat vanuit het Waasland veel mannen naar de haven van Antwerpen gingen werken  en in de stad het worstenbroodje leerden kennen.

 Nu waren er ook mensen die geen worstenbrood lustten. Voor hen bakten ze dan appelbollen. Zo speelden nu ook de fruithandelaars al mee op Verloren Maandag door appelen te leveren! De bakkers deden heel goede zaken en we hebben bakkers gekend die op maandag hun sluitingsdag hadden maar op Verloren Maandag wel speciaal open deden.

Ook is het in vele gezinnen een traditie om worstenbroodjes te eten. Het is ook zo dat sommige bakkers fantasietjes uitvonden: ze bakten broodjes met een dubbele worst in en anderen staken er zelfs witloof bij.

Worstenbrood moet je eten bij bier. Dat wordt gezegd. In Antwerpen had men daar bijzonder bier voor. Bier uit de stad. “Koninck” heette het. Het werd getapt in een ‘bolleke’, een glas op een voet in de vorm van een halve bol. Nog steeds is in Antwerpen 'een bolleke keuninck met een worstenbrood' fel in trek.

Het worstenbrood is in de loop der jaren zo lekker geworden dat het geen probleem is om ze gans het jaar door te kunnen eten. Aanvankelijk waren de worsten uit vettig varkensvlees maar nu worden ze gemaakt van lekker rundgehakt. Meestal zo’n 50 gram en rond de worst komt 100 gram bladerdeeg. Kijk maandag maar bij onze bakkers hoe verleidelijk die wordnbroden zijn: in keuze een groot, een midi of een dubbele. (Rolf Duchamps)