Voetwassing en apostelbrokken, uniek gebeuren in Vlaanderen

Image
De manden met brood worden naar het gemeentehuis gebracht.
RUPELMONDE. In de historische Mercatorstede gaat op donderdag 20 maart de eeuwenoude Witte Donderdagviering door en daaraan is een bijzondere toeristische attractie verbonden met het werpen van de beroemd geworden Apostelbrokken. Dat zijn hompen brood die van op de pui van het gemeentehuis worden uitgeworpen door de gemeentelijke overheid en de genodigden. Een dertigtal jaren terug waren die stukken brood ook voorzien van muntstukken. Dát was pas grabbelen. De Witte Donderdagviering wijst naar een heel rijk geschiedkundig verleden dat eigenlijk in de historische literatuur niet breed werd uitgesmeerd. Natuurlijk dat er wél uitgebreide studies zijn over de meest beroemde inwoner van Rupelmonde, Mercator, die bij zijn doopsel Geraard de Cremer heette.

Het is dus meer op folkloristisch gebied dat het Scheldedorpje van zich laat spreken. Niet te geloven hoe de ‘voetwassing’ en het werpen van Apostelbrokken als oude volksgebruiken, sinds eeuwen elk jaar heel wat belangstelling wekken. Het is een uniek folkloristisch feestgebeuren want we hebben in de loop der jaren nooit gehoord dat ergens in Vlaanderen een dergelijk gebeuren plaatsvindt. Daarom is de Witte Donderdagviering ook zo waardevol.

Image
De vormelingen uit het zesde leerjaar werpen de eerste apostelbrokken.
In de kerk worden van twaalf kinderen die hun plechtige communie doen, de voeten gewassen en zo wordt naar het begin van het  lijdensverhaal  van Jezus Christus verwezen zoals dat in het Nieuwe testament staat geschreven. Na de voetwassing in de kerk gaat het stoetsgewijs naar het gemeentehuis. Dat is al eeuwen zo: de geestelijkheid en de mensen van kerkraad, burgemeester en schepenen stappen mee. Al heel wat jaren worden ze begeleid door bezuinspelers in prachtige kledij. Ook de burgemeester en de schepenen laten door hun outfit het verleden compleet herleven. Ze begeven zich dan op de eerste verdieping van het gemeentehuis waar de burgemeester wel een woordje tot  het volk zegt maar waar het uitwerpen van de ‘Apostelbrokken’ het belangrijkste is.

In de kerk is het brood al gewijd en met een vijftal manden wordt het door de kinderen, uitgedost in een apostelpij, aangebracht. De plechtige communicanten mogen eerst hompen uitwerpen. Wie heel goed kan mikken gooit dan wel een stuk brood naar zijn beste vriend of vriendin die beneden met open armen staat te wachten.

Hoe dit folkloristisch gebeuren is ontstaan is niet altijd duidelijk geweest.  Maar feit is dat Rupelmonde in de middeleeuwen een dorp was waar het niet onaardig wonen was. Het was de weg naar Antwerpen via land en water. De Graaf van Vlaanderen had er zelfs een burcht opgetrokken om die wegen te bewaken. Hij inde daar zelfs tol om zijn schatkist te vullen. Voor Rupelmonde was dat niet slecht en er kwam leven en vertier in het dorp. Zo was Rupelmonde één van de eerste gemeenten in het Waasland waar een weekmarkt mocht gehouden worden.

Het dorp kreeg op zeker ogenblik ook een 'hospitaal' waar reizigers en vooral pelgrims de nacht konden doorbrengen. Dat gebeurde ook nog in andere dorpen van Vlaanderen. Het was eigenlijk in de 14de en 15de eeuw tot stand gekomen. Uit de historische boeken blijkt immers dat er langs de Vlaamse wegen reizigers en vooral ook pelgrims in grote getale stapten. Dus in Rupelmonde werden ze geherbergd in het 'hospitaal'. En precies in de stichting van de hospitaal wordt verondersteld dat de oorsprong van de 'Voetwassing' moet worden gezocht.

Image
Met bazuingeschal wordt het werpen van de Apostelbrokken aangekondigd en afgesloten.
Dit ritueel stond ook wel in de Bijbel dat het een elementaire plicht van gastvrijheid was in een land waar de reizigers blootsvoets of met alleen sandalen aan de voeten, soms lange afstanden aflegden. En ook in Rupelmonde zal dat wel zo geweest zijn want er waren toen pelgrims die vanuit heel Vlaanderen naar Aken of andere bedevaartsoorden in West-Duitsland trokken. Mannen en vrouwen trokken ook langs de wegen om een stuk van de wereld te zien en om er nadien over te kunnen vertellen tijdens winterse avonden in de dorpsherberg of aan het haardvuur.

Er werd gestapt van Gent naar Antwerpen en zo geraakten ze in Rupelmonde. Op religieus gebiedwilde men hier niet ten achter blijven en op Witte Donderdagwilde men voor de pelgrims iets speciaals doen. Eer bewijzen aan hun godsvrucht of voor bewondering op te brengen voor de verre reis die ze gemaakt hadden of nog voor de boeg hadden. De Rupelmondse pastoor van die tijd greep daarbij ook terug naar de Bijbel en de pelgrims hun voeten waste.

En zo gebeurt dat anno 2008 nog steeds op Witte Donderdag maar van pelgrims is al lang geen sprake meer en twaalf jongens en meisjes nemen de plaats in. De pastoor verricht nog steeds die symbolische handeling en laat ons daar nog steeds de bijbelse invloeden in zien die eeuwen terug zo sterk in het dagelijkse leven nog aanwezig waren. We willen toch ook vermelden dat men in Rupelmonde ook nog de ouderlingen uit het ‘gesticht’ had opgeroepen om als figuranten bij de voetwassing op te treden maar dat duurde ook maar zijn tijd.

van mandaatbrood tot apostelbrokken

En dan kwam het “Apostelbrokken” dat misschien ook nog als een doorgedreven gastvrijheid van de Rupelmondenaars kan worden gezien. Maar ook hier komt wel het Laatste Avondmaal van Jezus met zijn Apostelen in beeld. Het feit dat er telkens vijf manden brood gezegend werden brengt ook verband met het bijbelse verhaal van de vermenigvuldiging der broden en de vissen. Het is meer een mengeling van meerdere gegevens en invloeden van de middeleeuwse godsvrucht waar de Rupelmondenaars ook hun fantasie bij staken.

Image
Schepen Irene Gorrebeeck en burgemeester Denert in de sfeer van vroegere tijden.
Als stichter van de 'apostelbrokken' dat aanvankelijk 'mandaatbrood' heette, wordt een zekere Corneluis Rooman vermeld in 1603. Maar dat schijnt niet juist te zijn want in werkelijkheid is het ontstaan ouder. In een kerkrekening van 1561, de oudste die ze hebben, is er al sprake van “mandaatbrood” dat door het volk ‘apostelbrokken’ werd genoemd.

Cornelis Rooman, was de zoon van Gillis Rooman en van Margriet Sbox. Zijn geboortedatum is echter onbekend. Hij wordt wel een eerste keer vermeld in een charter uit 1470 als iemand die land bezat op Rupelmonde kouter. Van stiel was hij bakker zodat hij op die manier in nauwe betrekking stond met de minbegoeden. In de H.Geestrekening of de rekening van het armbestuur van 1473 staat immers dat Cornelis Rooman "hebbend brood geleverd en gebakken voor de armen".

Later komt Cornelis ook voor als baljuw van Rupelmonde wat eigenlijk betekende dat hij een rechtelijk ambtenaar was als vertegenwoordiger van de Graaf van Vlaanderen. Dus, een man van gezag. In 1502 is hij zelfs baljuw van Kruibeke. In 1516 werd hij schepen van Rupelmonde. Uit een renteboek van de H. Geest dat in 1509 werd opgemaakt, bleek dat Cornelis op de markt woonde, nabij het gemeentehuis. In 1517 is hij overleden.

zonnewijzers

Bij de Voetwassing en de Apostelbrokken is dit jaar ook de Zonnewijzerkring Vlaanderen en wel in die zin dat er weer twee zonnewijzers zullen onthuld worden. Het zonnewijzerpad van Rupelmonde breidt  verder uit. Zonnewijzerkring Vlaanderen heeft zijn zetel op het Mercatorplein. De kring werd destijds opgericht om in eerste instantie gegevens, ideeën, berekeningen enz. te verzamelen en uit te wisselen om de kennis van zonnewijzers en aanverwante instrumenten in Vlaanderen te vergroten.

Om wetenschappelijke en geschiedkundige redenen heeft de kring ook een inventaris opgemaakt van zonnewijzers in Vlaanderen om op die manier een bijdrage te kunnen leveren tot het behoud en de restauratie van de vele waardevolle stukken. Zonnewijzerkring Vlaanderen onderhoudt ook contacten met de vele zonnewijzerkringen in het buitenland. 

Image
De massa staat klaar om de apostelbrokken te grijpen.
Het programma 'Apostelbrokken' brengt ons op donderdag 20 maart volgend programma:
- 13u: Verzameling aan de Sint-Jan-Berchmans basisschool in de Zoete Moederstraat voor de onthulling van de nieuwe zonnewijzer.
- 14u45: Met de bazuinblazers van het Tebaans kwartet in stoet met de leerlingen naar het Mercatorplein.
- 15u: Voetwassing in de O.-L. -Vrouwkerk.
- 15u30: Apostelbrokken werpen.
- 16u: Onthulling van de zonnewijzer op de gevel van de Zonnewijzerkring Vlaanderen vzw, op het Mercatorplein.
- 16u30: Receptie in de Getijdenmolen.
(Rolf Duchamps)

 

 

Lees ook:

RUPELMONDE. Donderdag 1 april wordt iedereen weer uitgenodigd om Apostelbrokken 2010 mee te maken. Het is dan meteen ook de start van het toeristisch seizoen. Alles vindt plaats op het Mercatorplein...

De apostelen bij de gewijde apostelbrokkenRUPELMONDE. Het was weer een fijne namiddag op Witte Donderdag en wanneer de parochiekerk stampvol zat en nog heel wat mensen moesten blijven rechtstaan dan...